Cambridge Üniversitesi araştırmacıları tarafından yürütülen kapsamlı bir çalışma, insan beyninin yaşam boyu geçirdiği yapısal değişimleri ayrıntılı bir şekilde ortaya koydu. Doğumdan 90 yaşına kadar farklı yaş gruplarından yaklaşık 4 bin kişinin beyin taramalarının incelendiği araştırmada, beynin bağlantı ağları, nöronlar arasındaki iletişim yolları ve beyaz madde yapısı yaşamın farklı evrelerinde karşılaştırıldı. Elde edilen bulgular, beynin 5 büyük gelişim döneminden geçtiğini ve bu dönemlerin 9, 32, 66 ve 83 yaşlarındaki kırılma noktalarıyla birbirinden ayrıldığını gösterdi.
Araştırma sonuçlarına göre beynin ilk gelişim evresi doğumdan 9 yaşına kadar sürüyor. Bu süreçte çocuk beynindeki bağlantıların önemli bir bölümünde doğal bir azalma yaşanırken, daha aktif olan ve öğrenme açısından kritik nöral yollar korunuyor. Buna karşılık, kullanılmayan bağlantılar zamanla zayıflıyor. Bu süreç, beynin daha verimli ve organize bir yapıya kavuşmasını sağlayan doğal bir “ayıklama” mekanizması olarak tanımlanıyor.
Çalışmada en dikkat çekici bulgulardan biri, 9-32 yaş arası dönemin beynin iletişim verimliliğinin en yüksek olduğu “genişletilmiş ergenlik evresi” olarak sınıflandırılması oldu. Bu yaş aralığında beyindeki iletişim ağlarının daha güçlü hâle geldiği, öğrenme kapasitesinin ve karar verme mekanizmalarının geliştiği belirtildi. Ancak araştırmacılar, bu bulgunun genç yetişkinlerin davranışsal olarak ergen gibi davrandığı anlamına gelmediğini özellikle vurguladı.
Araştırmanın başyazarı Alexa Mousley, bu bulguları değerlendirirken şu ifadeleri kullandı:
“Bu, 20'li yaşların sonundaki kişilerin ergen gibi davrandığı anlamına gelmiyor. Değişen şey beynin gelişim yönü.”
Mousley, beynin bu dönemde hâlâ yüksek düzeyde esneklik ve öğrenme kapasitesine sahip olduğunu, ancak bunun davranışsal bir ergenlik göstergesi olarak yorumlanmaması gerektiğini kaydetti.
Araştırmaya göre 32 yaşından itibaren başlayan üçüncü evre, beynin görece daha dengeli ve istikrarlı bir yapıya geçtiği dönem olarak tanımlandı. Bu süreçte beyin bağlantılarının daha az değişikliğe uğradığı, yapısal dönüşüm hızının önceki dönemlere göre yavaşladığı belirtildi.
66 yaş itibarıyla “erken yaşlanma dönemi” olarak nitelenen yeni bir evrenin başladığı kaydedildi. Bu yaşlardan sonra beyindeki bağlantı verimliliğinde belirgin azalmalar gözlendi. Araştırmacılar bu değişimi, yaşa bağlı ortaya çıkan bazı sağlık sorunları, kronik hastalıklar ve beyaz madde yapısındaki bozulmalarla ilişkilendirdi.
83 yaşından sonra ise “geç yaşlanma dönemi”nin başladığı ifade edildi. Bu dönemde beyindeki bağlanabilirlik, iletişim yollarının bütünlüğü ve bilişsel kapasite üzerinde gözle görülür düşüşler yaşandığı kaydedildi. Araştırmacılara göre bu evre, doğal yaşlanma sürecinin beyin üzerindeki etkilerini en belirgin şekilde ortaya koyuyor.
Çalışmanın sonuçları, beynin yaşam boyunca sanıldığından çok daha geç döneme kadar gelişmeye devam ettiğini gösterirken, aynı zamanda ergenlik tanımının biyolojik açıdan yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koyuyor. Araştırma “Nature Communications” dergisinde yayımlanarak bilim dünyasının dikkatine sunuldu.
