Bitlis’in Deprem Kuşağındaki Konumu ve Risk Durumu
Bitlis, Türkiye’nin doğusunda yer alan ve jeolojik açıdan aktif fay hatlarının kesiştiği bir bölgede bulunur. Doğu Anadolu Fay Zonu ve Bitlis-Zagros Bindirme Kuşağı, kentin sismik riskini artıran en önemli jeolojik unsurlardır. Bu nedenle şehir, tarih boyunca farklı büyüklüklerde çok sayıda deprem yaşamıştır. Ancak Bitlis’in tamamı aynı risk seviyesine sahip değildir. Zemin yapısındaki farklılıklar, yerleşim yoğunluğu ve yapı kalitesi, bazı bölgelerin depreme karşı daha dayanıklı olmasını sağlamaktadır.
Bitlis’in genel topoğrafyası dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olduğu için, şehirdeki birçok yerleşim alanı yüksek rakımlarda ve kaya zemin üzerinde kuruludur. Bu durum, özellikle kaya yapısının hâkim olduğu mahallelerin ve ilçelerin deprem anında sarsıntıyı daha az hissetmesine olanak tanımaktadır.
Zemin Yapısına Göre Deprem Dayanıklılığı
Depreme dayanıklılığın belirlenmesinde en önemli kriterlerden biri zeminin jeolojik yapısıdır. Bitlis’in bazı bölgelerinde alüvyon tabanlı, gevşek toprak katmanları bulunurken, bazı yerleşim alanlarında sert kaya yapıları hâkimdir. Zemin türü, deprem dalgalarının şiddetini doğrudan etkiler. Alüvyon zeminlerde sarsıntı dalgaları büyürken, sert kaya zeminlerde bu etki sönümlenir ve daha az hissedilir.
Bitlis şehir merkezi, kısmen alüvyon dolgu üzerine kuruludur. Ancak merkez çevresindeki yüksek alanlarda zemin daha serttir. Özellikle doğu ve kuzeydoğu kesimlerinde, kaya zemin yapısı baskın olduğu için yapılaşma açısından daha avantajlı alanlar bulunur. Jeofizik etütlere göre bu bölgeler, deprem dalgalarının etkisini azaltabilecek doğal yapıya sahiptir.
Bitlis’te Görece Daha Güvenli Yerleşim Bölgeleri
Bitlis’te yapılan zemin etüdü ve jeolojik incelemeler, bazı mahallelerin ve ilçelerin depreme karşı görece daha dayanıklı olduğunu ortaya koymaktadır. Şehir merkezinde yer alan Hersan, Taş Mahallesi, Zeydan ve Devrim bölgeleri, sert zemin yapısı ve düşük yeraltı su seviyeleri nedeniyle avantajlı kabul edilir. Bu alanlarda binalar kaya tabakası üzerine oturtulduğunda, depremin yıkıcı etkisi önemli ölçüde azalır.
İlçeler bazında bakıldığında ise Hizan, Mutki ve Ahlat gibi bölgeler, jeolojik yapıları gereği daha stabil zeminlere sahiptir. Özellikle Hizan’ın yüksek kesimlerinde yer alan yerleşim alanları, hem fay hattına olan uzaklığı hem de kaya yapısı nedeniyle daha dayanıklı kabul edilir. Ahlat ise Van Gölü’nün kuzeyinde yer almasına rağmen, göle çok yakın olmayan kısımlarında kaya zemin yapısı baskındır ve yeni yapılaşmalar bu alanlara yönelmiştir.
Buna karşılık Bitlis’in güney ve batı kesimlerinde yer alan, gevşek alüvyon tabanlı bölgelerde deprem riski daha yüksektir. Bu alanlarda yapılaşma izni verilirken detaylı zemin analizleri yapılması zorunludur.
Kentsel Dönüşüm Çalışmalarıyla Güçlenen Alanlar
Bitlis’te son yıllarda gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri, şehrin depreme dayanıklılığını artırmayı hedeflemektedir. Özellikle Bitlis merkezdeki eski yapı stokunun yenilenmesiyle birlikte, yeni konut projeleri sağlam zemin üzerinde inşa edilmeye başlanmıştır. Bu süreçte, belediye tarafından zemin etüdü raporları zorunlu hale getirilmiş, yapı denetim sistemleri daha sıkı uygulanmaya başlamıştır.
Kentsel dönüşüm projeleri kapsamında, özellikle Taş ve Hersan mahallelerinde yeni binalar, zemin dayanıklılığı dikkate alınarak tasarlanmıştır. İlçelerde de benzer şekilde, Ahlat ve Hizan’da yeni yapılaşmalar jeolojik uygunluk göz önünde bulundurularak planlanmıştır. Bu durum, şehrin gelecekte olası depremlere karşı daha dirençli hale gelmesini sağlamaktadır.
Uzmanların Uyarısı: Yapı Kalitesi Her Şeyden Önemli
Bitlis’te depreme karşı dayanıklı bölgeler bulunsa da, uzmanlar tek başına zemin sağlamlığının yeterli olmadığını vurgulamaktadır. Bir bölge kaya zemin üzerinde olsa bile, yapı mühendisliği hataları veya kalitesiz malzeme kullanımı binaların yıkılmasına neden olabilir. Bu nedenle yapı denetimlerinin sıklaştırılması, inşaatlarda uygun temel sistemlerinin kullanılması ve beton kalitesinin sürekli kontrol edilmesi büyük önem taşır.
Vatandaşların ev veya arsa satın alırken mutlaka zemin etüdü raporunu incelemeleri, yapı ruhsatı ve denetim belgelerini kontrol etmeleri gerekmektedir. Ayrıca fay hatlarına yakın alanlarda yapılaşmadan kaçınılması, şehir planlamasında güvenlik esaslı yaklaşımın benimsenmesi hayati önem taşır.
Bitlis, aktif deprem kuşağında yer almasına rağmen, coğrafi çeşitliliği sayesinde görece dayanıklı bölgeler barındırmaktadır. Hersan, Taş Mahallesi, Hizan ve Ahlat gibi alanlar zemin yapısı itibarıyla diğer bölgelere kıyasla daha avantajlıdır. Ancak şehirde gerçek anlamda güvenli bir yaşam inşa etmek için hem zemin seçimi hem de yapı kalitesi birlikte değerlendirilmelidir.
Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım
