Aziz Prkich Kilisesi: Ani Harabeleri’nde Tarih, Mimari ve Sanatın Buluştuğu Nokta

Tarihin taşlara kazındığı eşsiz alanlardan biri olan Ani Harabeleri, yalnızca Kars’ın değil, Anadolu’nun da en kıymetli kültürel miraslarından biridir. Bu ören yerinde, bin yıllık geçmişiyle dimdik ayakta duran Aziz Prkich Kilisesi, diğer adlarıyla Keçeli Kilise, Halaskar Kilisesi veya Yıkık Kilise, Kars haber gündeminde mimari ve sanatsal değeriyle sıkça öne çıkmaktadır.

Tarihçilerin Karakösehaber internet sitemize yaptığı açıklamalara göre, bu yapı yalnızca bir ibadet mekânı değil; aynı zamanda dönemin mimarlık anlayışını, dini sembolizmini ve sanatsal derinliğini yansıtan bir yapıt niteliğindedir.

1035’ten Günümüze Ulaşan Mimari Miras

Aziz Prkich Kilisesi, 1035 yılında Marzban Ebu’l Garip tarafından inşa ettirilmiştir. Bu bilgi, doğrudan kilisenin cephesinde yer alan inşa kitabesinde kayıtlıdır. Kilise, Büyük Katedral’e yakın konumuyla dini ve stratejik açıdan önemli bir noktaya inşa edilmiştir.

Doğu tarafındaki yerleşimi, dönemin dini yapılarında görülen klasik konumlandırma ilkeleriyle örtüşmektedir. Stratejik konum, aynı zamanda yapının mimari açıdan gösterişli olmasını ve çevredeki en önemli yapılardan biri olarak tasarlanmasını da beraberinde getirmiştir.

Keçeli Kilise’den Yıkık Kilise’ye: Zamana Direnen Bir Anıt

Kilise, tarih boyunca çeşitli isimlerle anılmıştır. Keçeli Kilise, Halaskar Kilisesi ve en çok bilinen ismiyle Yıkık Kilise, halk arasında yapı üzerindeki fiziksel izler ve anlatılarla şekillenmiştir. 1930’lu yıllarda meydana gelen yıldırım düşmesi sonucunda yapının büyük bölümü yıkılmış ve bu olaydan sonra "Yıkık Kilise" adı yerleşmiştir.

Buna rağmen yapının önemli bir kısmı bugün hâlâ ayakta durmakta; tarihî ve sanatsal değerini koruyarak ziyaretçilerini ağırlamaktadır.

Restorasyon Tarihi: Atabekler Dönemi Müdahaleleri

1291 ve 1342 yıllarında Atabekler tarafından restore edilen kilise, bu müdahaleler sayesinde orijinal mimari bütünlüğünü büyük ölçüde koruyabilmiştir. Bu restorasyonlar, yalnızca yapının sağlam kalmasını değil; aynı zamanda dönemin teknik bilgi düzeyini ve yapı onarım anlayışını da belgelemektedir.

Yapılan her müdahale, hem geçmişin korunmasına hem de gelecek kuşaklara aktarılmasına olanak tanımış, kiliseyi çok katmanlı bir tarihî belge hâline getirmiştir.

Mimari Zarafet: Renkli Taşlar ve İki Katmanlı Plan

Aziz Prkich Kilisesi’nin inşasında sarı, kırmızı ve gri renkli düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Bu renkli taş dokusu, sadece görsel bir zenginlik sunmaz; aynı zamanda yapının bölgedeki taş işçiliği kalitesini de gözler önüne serer.

Kilisenin dış planı ondokuzgen, iç planı ise oktakonchos (sekiz apsisli) düzendedir. Bu çift katmanlı yapı planı, yapının hem teknik hem de estetik düzeyde üst düzeyde tasarlandığını ortaya koymaktadır.

Yapının kubbeli oluşu, Bizans etkilerini yansıtırken; detaylardaki geometrik hassasiyet, Orta Çağ mimarisine özgü ustalığı yansıtmaktadır. Daire planlı bir platform üzerine inşa edilen kilisenin günümüzde sadece tek basamağı görülebilmektedir, fakat bu dahi yapının geçmişteki ihtişamına ışık tutar.

Sanatsal Derinlik: Sarkis P’arçkans’ın Freskleri

Tarihçilerin verdiği bilgiye göre, kilisenin iç duvarları, 13. yüzyılda Sarkis P’arçkans adlı ressam tarafından yapılmış fresklerle kaplıdır. Bu freskler, hem dini ikonografiyi hem de dönemin sanatsal anlayışını yansıtmaktadır.

Özellikle yarım kubbe üzerinde resmedilen "Son Akşam Yemeği" sahnesi, Hristiyan ikonografisinin en önemli anlatılarından biri olarak, kiliseye büyük bir sanatsal değer katmaktadır. Fresklerde ayrıca İncil yazarları da tasvir edilmiştir. Bu detaylar, kilisenin yalnızca bir mimari yapı değil; bir sanat galerisi niteliği de taşıdığını göstermektedir.

Her ne kadar zamanla renkleri solmuş olsa da, bu freskler araştırmacılar ve sanat tarihçileri için eşsiz bir kaynak olmayı sürdürmektedir.

Kars’ın Turizm Haritasında Öne Çıkan Bir Yapı

Aziz Prkich Kilisesi, günümüzde Ani Harabeleri’nin en çok ziyaret edilen yapılarından biri hâline gelmiştir. Yapının mimarisi, freskleri ve eşsiz konumuyla her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin ilgisini çekmektedir.

Kars’ı ziyaret eden kültür gezginleri, bu kilisede sadece taş ve harçla örülmüş bir geçmişi değil; dinler, sanatlar ve medeniyetler arasında kurulan tarihî köprüleri de keşfetmektedir.

Kültürel Miras Olarak Korunması Gereken Bir Anıt

Tarihçilerin de altını çizdiği gibi, Aziz Prkich Kilisesi yalnızca Kars’ın değil, Anadolu’nun çok katmanlı kültürel mirasının bir temsilcisidir. Yapının daha fazla zarar görmemesi için restorasyon ve koruma faaliyetlerinin artırılması, hem akademik hem turistik potansiyelin değerlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu yapı, geçmişin sanatsal ve mimari birikimini taşıdığı kadar, bugünün kültürel miras sorumluluğunu da yansıtan yaşayan bir eserdir.

Kars haber