Dünya yaşlandıkça istismar artıyor: Uzmanlar uyarıyor

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun kararıyla her yıl 15 Haziran, “Dünya Yaşlı İstismarı Farkındalık Günü” olarak anılıyor. Bu özel gün kapsamında dünya genelinde yaşlı bireylerin karşı karşıya kaldığı istismar türlerine, oranlarına ve sonuçlarına dikkat çekiliyor.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve BM raporlarına göre, dünya genelinde 60 yaş ve üzeri bireylerin yaklaşık yüzde 15,7’si en az bir tür istismara maruz kalıyor. Bu oran, her 6 yaşlıdan birinin fiziksel, psikolojik, ekonomik, cinsel ya da hak istismarına uğradığını gösteriyor. Huzurevleri ve uzun süreli bakım kurumlarında bu oranların daha da yüksek olduğu tespit ediliyor.

Özellikle huzurevi gibi kurumsal ortamlarda görev yapan personelin üçte ikisinin yaşlı bireylere istismarda bulunduğu ifade ediliyor. Ancak failler sadece kurum çalışanlarıyla sınırlı değil; eş, çocuk, akraba ve hatta komşular da istismarın faili olabiliyor.

Yaşlı istismarı; fiziksel şiddet, hakaret, ekonomik sömürü, ihmal, terk edilme ve psikolojik baskı gibi çok boyutlu şekillerde karşımıza çıkıyor. Ekonomik istismar kapsamında yaşlının mal varlığına izinsiz el konulması ya da kandırılarak kullanılmasına dikkat çekilirken, hak istismarı ise yaşlının temel haklarının bilinçli olarak engellenmesi anlamına geliyor. Cinsel istismar ise nadiren bildiriliyor ve çoğu zaman gizli kalıyor.

DSÖ’nün 28 ülkede yürüttüğü araştırmalar sonucunda yaşlıların yüzde 11,6’sı psikolojik, yüzde 6,8’i ekonomik, yüzde 4,2’si ihmal, yüzde 2,6’sı fiziksel ve yüzde 0,9’u cinsel istismara uğradığını bildiriyor. Bu oranlar, yakın çevre ya da kurum personeli tarafından bildirilen verilerde daha da yüksek.

Kovid-19 pandemisi döneminde yaşlı istismarının daha da arttığına dair güçlü bulgular bulunuyor. ABD’de yapılan bir araştırma, bu süreçte yaşlılara yönelik istismarın yüzde 84’e kadar artmış olabileceğini öne sürüyor.

2050 yılı itibarıyla dünya genelinde 60 yaş üstü birey sayısının 2 milyarı aşması beklenirken, istismara uğrayan yaşlı sayısının da 320 milyona ulaşabileceği tahmin ediliyor. Yaşlı bireylerin istismara uğrama riskini artıran başlıca etkenler arasında fiziksel ya da zihinsel sağlık sorunları, düşük gelir düzeyi, yalnızlık ve bağımlılık durumu bulunuyor. Öte yandan, istismarda bulunan bireylerin ruhsal sorunlar, madde bağımlılığı ve mağdura ekonomik bağımlılık gibi özellikler taşıdığı görülüyor.

Toplumsal düzeyde ise yaşlılara yönelik ayrımcı tutumlar, yaşlılığa dair olumsuz kalıplar ve şiddeti normalleştiren kültürel normlar istismar riskini artıran başlıca faktörler arasında. Buna karşılık güçlü sosyal destek, birlikte yaşam, profesyonel bakım ve yasal destek hizmetleri yaşlıları istismardan koruyucu unsurlar olarak öne çıkıyor.

Bu çerçevede istismar mağduru yaşlı bireylerin korunması için çok aktörlü müdahale ekipleri, yardım hatları, acil barınma imkânları ve finansal koruma hizmetleri gibi destek mekanizmalarının güçlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor. Aynı zamanda, bakıcıların yükünü hafifletecek sosyal destek programlarının yaygınlaştırılması, istismarın önlenmesinde önemli bir rol oynuyor.