Dijital çağda yeni eşitsizlik: Okuryazarlıkta kadınlar geride

Dünya genelinde okuryazarlık konusunda önemli ilerlemeler kaydedilmiş olsa da sorun tamamen çözülebilmiş değil. UNESCO’nun yayımladığı son verilere göre, 2025 yılı itibarıyla yaklaşık 739 milyon yetişkinin hâlâ okuma yazma bilmediği belirtiliyor. Bu grubun üçte ikisini kadınlar oluşturuyor. Veriler, kadınların eğitimden mahrum kalmaya devam ettiğini ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin hâlâ en temel sorunlardan biri olduğunu ortaya koyuyor.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 1967 yılında aldığı kararla 8 Eylül’ü “Dünya Okuryazarlık Günü” ilan etmişti. O tarihten bu yana her yıl bu özel gün vesilesiyle farklı temalarla farkındalık çalışmaları yürütülüyor. Bu yılın teması “Dijital çağda okuryazarlığı teşvik etmek” oldu.

UNESCO’nun açıklamasında, “Okuryazarlık yalnızca bireysel gelişimin anahtarı değil, aynı zamanda toplumsal ilerleme ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmanın da temel unsurudur” denildi. Örgüt, okuma yazma bilen bireylerin eğitim ve istihdam olanaklarına daha kolay eriştiğini, sağlık hizmetlerinden daha bilinçli yararlandığını ve demokratik süreçlerde daha etkin rol aldığını vurguluyor.

1979 yılında dünya nüfusunun yalnızca yüzde 68’inin okuma yazma bildiği hatırlatılırken, bugün bu oranın yüzde 86’yı geçtiği kaydediliyor. Ancak ilerlemeye rağmen sorun devam ediyor. UNESCO, “Yaklaşık 50 yıllık süreçte ciddi ilerleme sağlandı. Fakat halen 739 milyon yetişkin okuma yazma bilmiyor. Bunların üçte ikisi kadın. Erkeklerde okuryazarlık oranı yüzde 90’a yaklaşırken, kadınlarda bu oran yüzde 82,7’de kalıyor” bilgisini paylaştı.

Çocuklar açısından tablo da endişe verici. Dünyada yaklaşık 250 milyon çocuğun temel okuryazarlık becerilerini edinemediği, toplamda ise 1 milyara yakın insanın okuryazarlıktan yoksun olduğu ifade ediliyor. Bu rakam dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 13,7’sine denk geliyor ve küresel ölçekte ciddi bir sorun olarak öne çıkıyor. Ayrıca Kovid-19 salgını döneminde eğitim faaliyetlerine erişimde yaşanan kesintiler, okuryazarlık seviyesinde gerilemeye yol açtı.

UNESCO’nun raporuna göre, dijitalleşme süreci de yeni eşitsizlikleri beraberinde getiriyor. Raporda, “Dijitalleşme mevcut okuryazarlık sorunlarını daha karmaşık hale getiriyor. İnternete erişim, cinsiyet, beceriler ve katılım alanlarındaki dijital uçurum, okuryazarlıktaki bölgesel ve toplumsal farklılıklarla birleşerek eğitimdeki eşitsizlikleri derinleştiriyor” denildi.

Bugün dünya genelinde insanların yüzde 68’i internet kullanıyor. Yüksek gelirli ülkelerde bu oran yüzde 93’e ulaşırken, düşük gelirli ülkelerde yalnızca yüzde 27 düzeyinde kalıyor. Bu da dijital çağda bilgiye erişim konusunda büyük bir uçurum olduğuna işaret ediyor.

Raporda, “Okuryazarlık dijital becerilerin ve kapsayıcı dijital dönüşümün temelini oluşturur. Bireylerin bilgiye erişebilmesi, eleştirel düşünmesi ve yaşam boyu öğrenme süreçlerinde aktif yer alabilmesi için okuryazarlık vazgeçilmezdir” ifadelerine yer verildi.

Hükümetler ve uluslararası kuruluşlar, özellikle kadınlar ve dezavantajlı gruplar için geliştirilen özel programlarla bu eşitsizliklerin önüne geçmeyi hedefliyor. Ancak UNESCO’nun verileri, dünyanın hâlâ uzun bir yol kat etmesi gerektiğini ortaya koyuyor.