Bingöl İsmi Nereden Gelmektedir?

Bingöl’ün İsmi Hakkında En Yaygın Rivayetler

Bingöl adının kökeni, tarih boyunca hem halk arasında anlatılan efsanelere hem de coğrafi özelliklere dayandırılmıştır. Bölge halkının dilden dile aktardığı en yaygın anlatıya göre, Bingöl ismi “bin göl” ifadesinden türemiştir. Eskiden bölgede irili ufaklı pek çok göl, gölet ve su birikintisi bulunmaktaydı. Dağların eteklerinden süzülen kaynak suları, özellikle bahar aylarında karların erimesiyle birlikte ovayı küçük göllerle doldurur ve bölgeye adeta bir “bin göl diyarı” görünümü kazandırırdı.

Bu doğal zenginlik, halkın gözünde öylesine etkileyici bir hale gelmişti ki, zamanla şehir “Bingöl” olarak anılmaya başlanmıştır. Efsanevi anlatılarda, bu göllerin kimilerine “dilek gölü” denmiş ve suyun bereketine inanılmıştır. Böylece şehrin adı, doğa ile insanın iç içe yaşadığı bir anlam kazanmıştır.

Tarihte Bingöl ve Eski Adı Çapakçur

Bingöl’ün bilinen ilk adı “Çapakçur”dur. Osmanlı dönemine kadar bu isim kullanılmış ve resmi kayıtlarda da yer almıştır. Çapakçur adının kökeniyle ilgili farklı görüşler bulunsa da, genellikle Ermenice veya Kürtçe dillerinden geldiği düşünülür. Bazı tarihçiler, “Çapakçur”un “temiz su” veya “soğuk kaynak” anlamına geldiğini belirtir.

Bu açıklama, bölgenin su kaynakları bakımından zengin olmasıyla da örtüşmektedir. Şehrin çevresinde yer alan dağlardan çıkan buz gibi sular, tarih boyunca hem içme suyu hem de tarımsal sulama için kullanılmıştır. Osmanlı döneminde de bu özelliğiyle öne çıkan şehir, halk arasında “serin sular diyarı” olarak anılmıştır.

Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye genelinde yapılan coğrafi ve idari düzenlemeler sırasında birçok yerleşim biriminin adı sadeleştirilmiş veya Türkçe kökenli yeni adlar verilmiştir. Bu kapsamda, 1944 yılında “Çapakçur” adı kaldırılmış ve bölge halkının zaten uzun süredir benimsediği “Bingöl” ismi resmî olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Coğrafyanın Bingöl Adının Oluşumundaki Rolü

Bingöl’ün adını doğrudan etkileyen unsurların başında coğrafyası gelir. Şehir, Doğu Anadolu’nun yüksek dağları arasında, çok sayıda yayla ve gölün bulunduğu bir bölgede yer alır. Karlıova, Solhan ve Yedisu çevresinde bulunan küçük göller, şehre adını veren doğal güzelliklerin merkezinde bulunur.

Bölgedeki göllerin sayısı her mevsim değişiklik gösterir. Özellikle ilkbaharda dağlardaki karların erimesiyle ovada yüzlerce küçük gölet oluşur. Bu görüntü, gökyüzünden bakıldığında adeta “binlerce göl” manzarası oluşturur. Bu nedenle yöre halkı asırlardır bu doğa mucizesine “Bin Göl” demiş, zamanla bu ifade “Bingöl” olarak kısalmıştır.

Ayrıca şehirdeki dağlık yapı ve vadiler, suyun toplanmasına ve göllerin oluşmasına elverişli bir zemin yaratır. Bu durum, hem bölgenin adını hem de kimliğini doğrudan şekillendirmiştir. Bingöl isminin doğrudan doğa kaynaklı olması, Anadolu’daki birçok yerleşim yerinin benzer biçimde coğrafi özelliklerden isim almasıyla paralellik gösterir.

Dilbilimsel Açıdan Bingöl İsmi Üzerine Yorumlar

Bingöl adının dil kökeni üzerine yapılan incelemeler, ismin tamamen Türkçe kökenli olduğunu göstermektedir. “Bin” ve “göl” kelimelerinin birleşiminden oluşan ad, Türkçedeki doğrudan anlamıyla da bölgenin yapısını yansıtır. Türk kültüründe doğaya dayalı isimlendirmeler oldukça yaygındır. Dağlar, nehirler, ovalar veya göller, genellikle şehirlerin kimliğinde belirleyici rol oynar.

Bazı araştırmacılar, “Bingöl” adının yalnızca göllerin sayısını değil, aynı zamanda bereketi ve yaşamı simgelediğini ifade eder. Türk mitolojisinde su, doğanın can kaynağı ve yaşamın sembolüdür. Bu bağlamda “Bingöl” ismi, hem doğayı hem de hayatın sürekliliğini anlatan sembolik bir anlama sahiptir.

Bingöl İsminin Kültürel ve Manevi Anlamı

Bingöl adı, halk arasında yalnızca coğrafi bir tanım değil, aynı zamanda kültürel bir sembol olarak da kabul edilir. Bölge halkı için Bingöl; temiz doğayı, bereketi, suyun bolluğunu ve huzuru temsil eder. “Bin göl” ifadesi, halk edebiyatında da yer bulmuş, şiirlerde ve halk türkülerinde doğayla bütünleşmiş bir anlam kazanmıştır.

Bingöl Dağları, aynı zamanda yüzyıllardır halk efsanelerine konu olmuştur. Bazı rivayetlerde dağların içinde gizli göllerin bulunduğu, bu göllerin kutsal sayıldığı ve dilek tutanların dualarının kabul edildiği anlatılır. Bu da Bingöl adının halk kültüründe nasıl derin bir yer edindiğini gösterir.

Bugün Bingöl adı, hem tarihsel bir miras hem de doğa ile iç içe geçmiş bir yaşam biçiminin sembolü olarak varlığını sürdürmektedir. Şehrin ismi, kökeni ne kadar eskiye giderse gitsin, her dönemde suyun, doğanın ve bereketin bir yansıması olmuştur. Bingöl adı, bölgenin kültüründe ve halk hafızasında sadece bir coğrafi tanım değil, aynı zamanda doğaya duyulan saygının bir ifadesidir.

Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım