Ağrı'nın Tutak ilçesindeki aşiretler ve köylere dağılımı

Doğu Anadolu’nun kadim ilçelerinden biri olan Tutak, Ağrı’nın toplumsal dokusu en zengin yerleşim yerlerinden biri olma özelliğini taşıyor. Dağlık ve engebeli arazisiyle dikkat çeken bu ilçe, sadece coğrafi yapısıyla değil, aynı zamanda çok sayıda aşiretin bir arada yaşadığı kültürel mozaiğiyle de öne çıkıyor. Bölgede geçmişten bugüne devam eden aşiret sistemi, hem sosyal ilişkilerde hem de yerel kimliklerde büyük rol oynuyor.

Tutak Nasıl Bir Yer?

Ağrı şehir merkezine yaklaşık 40 kilometre uzaklıkta yer alan Tutak, dağ köyleri, yaylaları ve zengin etnik yapısıyla dikkat çeken bir ilçedir. Ekonomisi büyük oranda hayvancılığa dayanan bölgede, tarım da önemli bir geçim kaynağıdır. İlçede yaşayan halk, genellikle aşiret bağlarıyla şekillenen topluluklar halinde örgütlenmiş durumda. Bu bağlar, toplumsal dayanışmayı güçlendirdiği gibi, geleneklerin korunmasında da etkili rol oynuyor.

Tutak’taki Aşiretler

Tutak ilçesinde yerleşik olan başlıca aşiretler şunlardır:

• Sîpkî

• Mankî

• Şêx

• Memanî

• Karapapak (Ecem)

• Redkan

• Xelesinî

• Etmanekî

• Bîrîmî

• Azîzî

• Jîrkî

• Cemaldinî

• Ecoyî

• Benzoya

• Çixurî

• Berjêrî

• Cumkî

• Hemoyî

• Qilgî

• Qaskî

• Şemski

• Recebî

• Aqubî

• Xwêytî

• Dilxêrî

• Bêrtî

• Siwîdî

• Şadi

• Mexsoya

• Sêwîdya

• Batkî

• Kurdkî

Bu aşiretlerin bazıları ilçedeki hemen hemen her köyde yaygın şekilde görülürken, bazıları daha az sayıda haneyle temsil edilmektedir.

Köylere Göre Aşiret Dağılımı

Tutak’taki aşiretlerin yerleşim alanları köy köy şu şekilde sıralanabilir:

Yoğun Sîpkî Aşiretinin Bulunduğu Köyler:

Batmış, Bişe, Boşik, Cemalvêrdî, Çelebaşiya, Çîrê, Elxo, Esmer, Goma Kazo, Gundikê Zozo, Hêbo, Kalê, Kanîdirêj, Koşka Jêrê ve Jorê, Lalyûsûf, Mîrze, Qubik, Qereaxaç, Qerexan, Qerexalita Jorê/Jêrê, Reşê, Şemê, Şêx Koran, Şêx Zîlan, Topê, Xivê

Mankî Aşiretinin Yoğun Olduğu Yerleşimler:

Berdav, Birco, Brûsko, Êngîkoy, Goma Kazo, Hasûna, Hecîûsiv, Koşka Jêrê/Jorê, Meter, Mezre, Mizraqa, Qerê, Qundîn, Şêx Koran, Tikme, Topê, Xivê

Karapapak (Ecem) Aşiretinin Yoğun Olduğu Köyler:

Bendûrya, Boşik, Dêrika Hecî Îso, Esmer, Gomik, Gultepe, Hoxan, Meleşemdîn, Mûsik, Şemê, Şêx Zîlan, Sîncan, Tetıka, Xanik

Diğer Önemli Aşiretlerin Görüldüğü Yerleşimler:

• Şêx: Birco, Bişe, Hecîûsiv, Gundikê Elxêz, Koşka Jêrê, Qerecan

• Memanî: Berdav, Birco, Cemalvêrdî, Elecexan, Hasûna, Koşka Jêrê, Koşka Jorê, Mîrze

• Redkan: Bırnibılax, Çelo, Qundîn, Xanik

• Etmanekî: Gundikê Çarbera, Hasûna

• Azîzî: Hasûna, Şemê

• Cemaldinî: Mizraqa, Tikme, Qerxelixa Şêx Remezan

• Xelesinî: Adekend, Hacîbotî, Hecîûsiv, Nadirşêx, Noxtilî, Xivê

• Bîrîmî: Kanîdirêj, Mıledirêj, Milan, Xivê

• Şadi & Benzoya: Qereaxaç

• Çixurî: Koşka Jorê, Mûşiya

• Berjêrî: Koşka Jêrê, Meter

• Cumkî: Mûşiya

• Qilgî: Nadirşêx, Qerxelixa Şêx Remezan

• Ecoyî: Koşka Jêrê, Tetıka

• Recebî: Kalê

• Aqubî: Tetıka Jorê

• Dilxêrî, Bêrtî, Siwîdî: Qerecan

• Kurdkî: Xivê

  Geleneksel Yapı Modern Dönemde de Etkili

Tutak ilçesi, çok sayıda aşiretin bir arada yaşadığı, karma ve zengin bir kültürel yapıya sahip bir yerleşimdir. Aşiretler, bölgedeki sosyal ilişkiler, evlilikler, yardımlaşma ve hatta yerel karar alma süreçlerinde etkin roller oynamaktadır. Bu yapı, bir yandan geleneklerin korunmasını sağlarken, diğer yandan bölgenin toplumsal çeşitliliğini canlı tutmaktadır.

Zamanla modern yaşamın etkileri görülse de, Tutak’ta aşiret yapısının hem köylerde hem de kasaba merkezinde sosyal hayatın temel belirleyicisi olmaya devam ettiği görülmektedir. Bu özelliğiyle Tutak, sadece Ağrı’nın değil, Türkiye’nin aşiret temelli toplumsal yapısını anlamak isteyenler için dikkat çekici bir örnek sunmaktadır.