Ağrı'nın Ermenice Adı Nedir?

Doğu Anadolu’nun en önemli şehirlerinden biri olan Ağrı, tarihi boyunca birçok medeniyetin egemenliği altında kalmış ve bu süreçte farklı dillerde farklı adlarla anılmıştır. Şehrin bugünkü ismi, Türkiye Cumhuriyeti döneminde resmiyet kazanmış olsa da, Ermeni kaynaklarında ve eski haritalarda Ağrı’nın farklı isimlerle geçtiği görülür. Bu isimler, sadece bir coğrafi tanımı değil, aynı zamanda bölgenin binlerce yıllık tarihini ve çok kültürlü yapısını da yansıtır.

Ağrı’nın Ermenice Adı: Ararat (Արարատ) ve Tarihsel Anlamı

Ağrı’nın Ermenice adı Ararat (Արարատ) olarak bilinir. Bu ad, hem Ağrı Dağı’nı hem de çevresindeki coğrafyayı ifade etmek için kullanılmıştır. Ararat ismi, yalnızca bir yer adı olmanın ötesinde, Ermeni kültüründe kutsal bir simge haline gelmiştir.

Ermeni tarihçiliğinde Ararat, Nuh’un Gemisi’nin tufandan sonra karaya oturduğu dağ olarak kabul edilir. Bu nedenle Ermeni halkı için Ağrı Dağı, Tanrı’nın insanlığa yeniden yaşam verdiği bir mekân olarak görülür. Bu inanç, binlerce yıldır Ermeni kültüründe önemli bir dini ve milli kimlik unsuru olmuştur. Bugün dahi Ermenistan’ın ulusal arması üzerinde yer alan iki zirveli dağ figürü, Ağrı Dağı’nı yani Ararat’ı temsil eder.

Ararat İsminin Kutsal Kitaplarda ve Antik Metinlerdeki Yeri

Ararat adı, sadece Ermeni kültüründe değil, dünya tarihinin en eski metinlerinde de geçmektedir. Tevrat’ın “Yaratılış” bölümünde (Genesis 8:4), Nuh’un Gemisi’nin “Ararat dağları üzerine oturduğu” ifade edilir. Bu nedenle Hristiyanlık tarihinde de Ararat adı kutsal bir anlam kazanmıştır.

Ayrıca Asur ve Babil kaynaklarında “Urartu” veya “Urartu Ülkesi” olarak geçen bölge, tarihsel olarak bugünkü Ağrı ve çevresini kapsamaktadır. Urartu Krallığı döneminde “Ararat” adı, coğrafi bir bölge tanımı olarak kullanılmış ve zamanla Ermenice’ye geçmiştir. Bu bağlamda Ararat kelimesi, hem dini bir sembol hem de tarihsel bir bölge adı olarak iki yönlü bir anlam taşımaktadır.

Osmanlı Döneminde Ağrı ve Adının Dönüşümü

Osmanlı dönemine gelindiğinde, bölge uzun süre “Karakilise” adıyla anılmıştır. Bu isim, şehir merkezinde yer alan eski bir Ermeni kilisesinden gelmektedir. Ancak 19. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı idari düzenlemeleriyle birlikte “Ağrı” ismi kullanılmaya başlanmıştır. Bu adın, Ağrı Dağı’ndan (Ararat Dağı) geldiği kabul edilir.

Ağrı Dağı, 5.137 metre yüksekliğiyle Türkiye’nin en yüksek noktasıdır ve hem Osmanlı hem de Cumhuriyet dönemlerinde bölgenin en belirleyici coğrafi unsuru olmuştur. Dağın ismi, zaman içinde çevredeki yerleşimlerin genel adı haline gelmiş, böylece şehir de “Ağrı” olarak anılmaya başlanmıştır.

Ermeni Kültüründe Ararat’ın Yeri ve Anlamı

Ermeni halkı için Ararat, yalnızca bir dağ değil, ulusal kimliğin sembolüdür. Yüzyıllar boyunca Ermeni sanatında, edebiyatında ve halk ezgilerinde Ararat Dağı özel bir yer tutmuştur. Ararat, kaybedilen bir yurt özlemini ve kutsal bir geçmişin hatırasını temsil eder. Ermenistan sınırları dışında bulunmasına rağmen, ülke halkının manevi dünyasında dağ hâlâ bir umut ve direniş sembolüdür.

Erivan’dan çıplak gözle görülebilen Ağrı Dağı, Ermeniler için “görüp de dokunulamayan” bir vatan sembolü olarak tanımlanır. Bu nedenle Ararat, hem dini hem de milli bir motif olarak yüzyıllardır halk bilincinde yaşamaya devam etmektedir.

Modern Dönemde Ağrı İsminin Kullanımı ve Kültürel Süreklilik

Cumhuriyet döneminde Türkiye sınırları içinde kalan bölge, resmi olarak “Ağrı” adını almıştır. Bu isim, Türkçede hem dağın hem de ilin adı olarak kullanılmaktadır. Ancak Ermenice ve uluslararası literatürde hâlâ “Ararat” ifadesi yaygın biçimde geçmektedir.

Bugün bile dünyanın birçok ülkesinde Ağrı Dağı, “Mount Ararat” adıyla tanınmaktadır. Dağın iki zirveli yapısı —Büyük Ağrı ve Küçük Ağrı— hem jeolojik hem de kültürel olarak büyük ilgi görür. Yıllık binlerce turist, Nuh’un Gemisi efsanesine ve Ararat efsanesine tanıklık etmek için bölgeyi ziyaret etmektedir.

Tarih Boyunca Değişmeyen Bir Sembol: Ararat’tan Ağrı’ya

Ağrı’nın Ermenice adı olan Ararat, tarih boyunca farklı medeniyetlerin inançlarında, kültürlerinde ve mitolojilerinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bugün “Ağrı” olarak bilinen bu coğrafya, hem Türk hem de Ermeni kültürünün ortak bir mirasıdır. Ararat adı, zamanın akışı içinde değişse de anlamını kaybetmemiş, kutsal bir dağın gölgesinde yaşamaya devam etmiştir. Bu yönüyle Ağrı, sadece Türkiye’nin değil, insanlık tarihinin de en köklü sembollerinden birini temsil eder.

Kaynak: Zeki Ersin Yıldırım