Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde aşiretler ve köylere dağılım haritası

BAZÎD / DOĞUBAYAZIT: Dağların Gölgesinde Kök Salan Aşiretler

Ağrı’nın en büyük ve en tarihi ilçelerinden biri olan Doğubayazıt (Bazîd), yalnızca coğrafi güzellikleriyle değil, zengin aşiret yapısıyla da dikkat çeken bir yerleşim merkezidir. İran sınırında yer alması sebebiyle tarih boyunca stratejik bir rol üstlenen Doğubayazıt, İshak Paşa Sarayı, Ağrı Dağı ve birçok kültürel mirasla tanınırken, toplumsal dokusunu şekillendiren aşiret yapısıyla da Doğu Anadolu’nun sosyolojik haritasında ayrı bir yere sahiptir.

Bu bölgede yaşayan halk, yüzyıllar boyunca aşiret bağlarıyla güçlenmiş, bu yapılar günümüze kadar korunarak sosyal yaşamın temel unsurlarından biri olmaya devam etmiştir. Her köy, mezra ya da mahalle; belli başlı bir aşiret ya da birkaç aşiretin mensupları tarafından yerleşim yeri olarak kullanılmaktadır.

Doğubayazıt’ta Öne Çıkan Aşiretler

İlçedeki en bilinen aşiretler arasında şunlar yer almaktadır:
Xelesinî, Pinaşî, Qotî, Hesesorî, Şemskî, Keskoyî, Celalî, Keçelan (Keçelî), Birxkî, Redkan, Sîpkî, Omkî, Sorî, Gêloyî, Heyderî, Qereçolî, Papoyî, Motî, Şêx, Serdarî, Azîzî, Sakî, Qadkî, Qaskî, Zetoyî, Millî, Şêxbûbo, Birûkî, Qotî (milê Hesikî), Badoyî, Xelîfe (Reşoyî), Qerêyî ve daha birçok kol ve alt grup bu sosyal ağı oluşturur.

Köylere Göre Aşiret Dağılımı

Not: Aşağıda köy adlarıyla birlikte o yerleşim biriminde yaşayan aşiretler belirtilmiştir.

• Tulumlu (Alûç): Pinaşî
• Sağlıksuyu (Arzep): Qotî, Xelesinî (bir hane)
• İncesu (Avazirav): Hesesorî
• Eskisu (Babxan): Xelesinî, Şêx, Serdarî, Motî
• Alıntepe (Berbere): Gêloyî, Azîzî
• Karaburun (Birnêreş): Hesesorî, Şêx
• Bezirhane (Bizirxane): Redkan, Xelesinî
• Üçgöze Mezrası (Bubo): Keskoyî
• Çalıköy (Çalê): Qaskî
• Yağmurdüşen (Çalixa Çilêya): Keskoyî
• Seslitaş (Çalixa Tajdoyî - Xelîfe): Keskoyî (milê Reşoyî)
• Subeşiği (Çalixa Zetoyî): Heyderî (milê Zetoyî), Keskoyî
• Çiftlik: Hesesorî
• Üçmurat (Çilkaniye Şemskî / Ecemê Şemo): Millî, Hesesorî
• Yalınsaz (Çilkaniya Şemskî): Keskoyî (Celalî)
• Aşağıtütek (Çobana Axê): Şemskî
• Yığınçal (Dûmo): Qotî
• Sarıçavuş (Girberan): Birxkî
• Tanıktepe (Girgopa): Hesesorî, Birûkî
• Gözükara (Gotqere): Birxkî
• Çömçeli (Golesor): Hesesorî
• Göller (Golla): Hesesorî
• Güllüce (Gulîce): Xelesinî
• Gültepe: Papoyî (Qotî), Xelesinî (Sîpkî)
• Cebekümbet Mezrası: Hesesorî
• Türkmen Mezrası (Gundikê Kurdava): Hesesorî
• Pena Mezrası (Korim): Qotî (milê Hesikî), Xelesinî (Sîpkî)
• Yılanlı (Îlanî): Hesesorî
• Kutlubulak (Kanîya Resûl Axa): Qotî
• Örmeli (Kanîsark): Qotî, Xelesinî (Sîpkî), Pinaşî
• Ayrancı (Kelesork): Celalî
• Yeniharman (Kestek): Sakî
• Kesmetaş Mezrası (Koço): Keskoyî
• Dalbahçe (Korim): Hesikî (Qotî)
• Gökçekaynak (Kundo): Keskoyî, Hesesorî
• Binkaya (Masteka): Hesesorî
• Sağdıç (Meyremane): Birxkî, Hesesorî
• Üzengeli (Meşar): Keçelan
• Suluçem (Misûn): Celalî (Bereka Hesokeçelî), Qotî
• Çay Mezrası (Elîyê Çîpê): Pinaşî, Xelesinî (Sîpkî)
• Mescit (Nescît): Pinaşî, Xelesinî (Sîpkî)
• Buyuretti (Noreşîn): Sakî
• Ömerbey (Omerbeg): Xelesinî
• Örtülü (Ortilî): Sakî, Qadkî
• Yolüstü (Pirexala): Xelesinî
• Kazan (Qazana): Birxkî
• Dağdelen (Qanik): Keçelan
• Karabulak (Qerebilax): Qotî, Sorî
• Karaca (Qerece): Qotî
• Kalecik (Qerecix): Xelesinî
• Karakent (Qerekend): Hesesorî
• Kargakonmaz (Qerekonmez): Keçelan, Hesesorî
• Karaşeyh (Qereşêx): Xelesinî
• Bozyayla (Qerê): Omkî
• Aşağı Bozyayla Mezrası (Qera Jêrîn): Omkî
• Sazoba (Qijik): Qotî
• Bozkurt (Qulqapan): Omkî
• Pullutarla (Qirizmîrze): Hesesorî (Çavûşî ve Malavalî kolları), Sorî
• Ortadirek (Qizildizê - Dızê): Sîpkî (Xelesinî), Redkan
• Kucak (Qûcax): Qereçolî, Xelesinî (Sîpkî)
• Sarıbıyık (Sarîbix): Hesesorî, Xelesinî (Sîpkî)
• Telçeker (Sûrbexana Jêrê): Keçelî, Hesesorî
• Günyolu (Şemso): Celalî (Bereka Xello)
• Üçgöze (Şêxbûbo): Keskoyî
• Aktuğlu (Tacdî): Xelesinî, Qotî
• Bardaklı (Taxilka): Sorî
• Çetenli (Teperiz): Redkan, Sîpkî
• Yukarıtavla (Tewla Jorê): Hesesorî
• Yukarıtütek (Tûtek): Şemskî
• Esnemez (Xarik): Şemskî, Heyderî
• Uğrak (Xaçulî): Xelesinî (Sîpkî)
• Sarıdana (Zengezur): Pinaşî
• Somkaya (Zorava Tozo): Qotî

Doğubayazıt’ın Kimliği Aşiretlerde Yaşıyor

Doğubayazıt’ın çok katmanlı yapısı, yalnızca tarihi yapılarıyla değil, aşiretlerin sürdürdüğü kültürel süreklilikle de anlam kazanıyor. Bugün bile birçok sosyal ilişkide, yerel siyasette, düğün, taziye ve karar mekanizmalarında aşiret bağlarının etkisi hissediliyor. Köy isimleri kadar, aşiret kimlikleri de burada yaşayan insanlar için büyük önem taşıyor.