Ağrı'nın Diyadin ilçesinde aşiret yapısı ve köylere göre dağılım

GIYADÎN / DİYADİN: Tarih, Kimlik ve Toplumsal Doku

Doğu Anadolu’nun kadim yerleşimlerinden biri olan Diyadin, Ağrı iline bağlı önemli ilçelerden biridir. Tarihi, Urartulara kadar uzanan bu topraklar, günümüzde aşiret kültürüyle yoğrulmuş canlı bir sosyolojik harita sunmaktadır. Doğal termal kaynakları, zengin mineralli suları ve Tendürek Dağı ile bilinen Diyadin, aynı zamanda etnik ve aşiretsel çeşitliliğiyle de dikkat çekmektedir.

Diyadin’in sosyal yapısının temelini oluşturan aşiretler, bölge halkının günlük yaşamına, geleneklerine, yerel siyaset ve ekonomiye yön vermeye devam ediyor. İlçede birçok köy ve mezra, belli aşiretlerin yoğunlukta olduğu yerleşim birimleri olarak öne çıkmakta.

Diyadin’deki Aşiret Yapısı: Kimler Nerede Yaşıyor?

Diyadin ilçesi genelinde çok sayıda Kürt aşireti yer almakta. Bunlar arasında öne çıkanlar şunlardır:
Xelesinî, Şemskî, Badoyî, Qaskî, Pinaşî, Keroyî, Çomoyî, Zaroyî, Hesoyî, Gêloyî, Qazkî, Birûkî, Şêrbazî, Redkî, Delkî, Celalî, Banokî, Meleêzgarî, Evdîemerî, Dılxêrî, Şêxa, Şengelî, Sêvoyî, Romoyî, Zetûyî, Meleyî, Xelkî gibi birçok farklı aşiret, Diyadin’in kültürel çeşitliliğini oluşturur.

Köylere Göre Aşiret Dağılımı (Alfabetik Sıralama)

• Aşağıdalören (Bilgana Jêrê): Pinaşî, Gêloyî
• Aşağı Satıcılar (Bazirgana Jêrê): Pinaşî, Qaskî (Gurî, Çêloyî)
• Büvetli (Şikeft): Qazkî
• Batıbeyli (Zîvker): Zaroyî
• Budak (Budax): Delkî
• Delihasan (Delehesen): Çomoyî
• Dedebulak (Tûjîbazar): Şemskî
• Dokuztaş (Kevirgewka Birûka): Birûkî
• Davut (Dawıd): Redkan, Qaskî, Pinaşî
• Garlabaşı (Mêlo): Zaroyî
• Gedik (Gêdûk): Sêvoyî
• Göğebakan (Kopûzan): Xelesinî
• Günbuldu (Meya): Çomoyî
• Hacıhalit (Hecîxalit): Xelesinî, Qaskî
• Helbeliyurt (Cûcan): Xelesinî, Pinaşî
• Kapanca (Kanîreş): Çomoyî
• Karabazar (Qerebazar): Xelesinî, Birûkî, Şêrbazî, Celalî, Redkî, Sorî, Qaskî, Şadî
• Karataş (Tapê Sor): Badoyî
• Kezo Mezrası: Şemskî
• Kocaçoban (Bûbo): Keroyî
• Kotanca (Kotançî): Pinaşî (Qerêyî), Gêloyî
• Kuşlu (Mamedxan): Keroyî
• Kuşburnu (Caneqiz): Şêrbazî, Qaskî
• Karabazar’a bağlı mezralar: Qaskî, Redkî
• Mollakara (Meleqer): Badoyî, Keloyî, Evdîemerî
• Mutlu (Qerece): Sêvoyî
• Omuzbaşı (Şikrok): Xelesinî
• Oğuloba (Şahwelat): Şemskî
• Rahmankulu (Rehmequlî): Şemskî
• Satıcılar (Bezirgan): Xelesinî
• Saidbey (Seîd Beg): Şemskî
• Sürenkök (Qor): Zaroyî
• Sürmelikoç (Soran): Zaroyî
• Taşbasamak (Mîrzecan): Şemskî, Badoyî, Pinaşî, Zetûyî, Hesoyî, Qaskî
• Taşkesen (Kevirbirî): Şemskî, Pinaşî, Qaskî
• Tarım Mezrası (Tarim): Çomoyî
• Tazekent (Tezekend): Hesoyî, Qaskî
• Tendürek (Yanıkçukur): Şemskî, Banokî
• Ulukent (Ûlîkend): Badoyî, Xelesinî, Şemskî, Qaskî
• Yıldız (Mamed): Çomoyî
• Yeniçadır (Bozo): Qaskî, Xidirî
• Yeşildurak (Tapî): Xelesinî, Dılxêrî
• Yukarıdalören (Bilgana Jorê): Romoyî
• Yukarıgöçmez (Zomika Jorê): Xelkî (Xelîkan)
• Yukarı Satıcılar Mezrası (Bazirgana Jorê): Pinaşî (Meleyî), Xelesinî
• Zaroyî nüfusunun ağırlıklı olduğu köyler: Mêlo, Qor, Soran, Şekırbılax

Diyadin’in Sosyal Yapısında Aşiretlerin Yeri

Diyadin’deki aşiretler yalnızca nüfus dağılımını değil, toplumsal ilişkileri, evlilik geleneklerini, yerel karar mekanizmalarını da doğrudan etkiliyor. Özellikle bazı köylerde aşiretler tek hane dominant konumdayken, bazı yerlerde karma yerleşim görülmekte. Bu durum, bölgede hem birlikteliği hem de zaman zaman sınır çizgilerini belirlemekte.