Ağrı Merkez'de aşiretler ve köylere dağılım haritası

AGIRÎ / AĞRI MERKEZ: Dağlar Ülkesi'nin Kalbinde Bir Aşiretler Coğrafyası

Doğu Anadolu’nun en çetin iklimine sahip illerinden biri olan Ağrı, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, kültürel olarak zengin ve çok katmanlı bir yapıya sahiptir. Bu çok katmanlı yapının merkezinde ise aşiret sistemi yer alır. Özellikle Ağrı Merkez ilçesi, kendine has aşiret dağılımı ve tarihi yerleşim yapısıyla hem sosyolojik hem de kültürel açıdan oldukça önemlidir.

Ağrı Merkez'deki köy, mahalle ve mezralar; bölgedeki birçok Kürt, Azeri (Karapapak), Zaza ve farklı etnik/aşiretsel kökenlere dayalı toplulukların iç içe yaşadığı ve aidiyet hissinin oldukça güçlü olduğu alanlardır.

Ağrı Merkez’de Bulunan Başlıca Aşiretler

Bu bölgede yer alan en önemli aşiretlerden bazıları şunlardır:
Redkan, Êlî (Êlya), Celalî, Xelesinî, Pîrebadî, Başimî, Gelturî, Sîpkî, Cemaldînî, Azîzî, Karapapak (Ecem), Memanî, Çixurî, Motî, Banokî, Delkî, Mikaîlî, Sorî, Tirtopî, Şêx, Manikî, Birûkî, Dimilî, Bırukî, Kosto, Melayî, Hemdikî, Kedayî, Şêxkî, Dılxêrî, Cunkî, Qoto, Nezoyî, Baroyî, Omkî, Qerê, Qazî, Şatana, and more...

Bu aşiretler, gerek köylerdeki yerleşim yapısında, gerekse gelenek, töre, akrabalık ilişkileri ve yerel yönetişimde etkin rol oynamaktadır.

Köylere Göre Aşiret Dağılımı

(Aşağıda, köy ve mezralar bazında hangi aşiretlerin yaşadığı bilgileri sunulmuştur)

• Sarıharman (Açme): Celalî
• Ahmetbey (Ahmedbeg): Xelesinî
• Kavacık (Alîerep): Redkan
• Aşkale (Aşqele): Redkan, Çixurî, Pinaşî, Xelesinî
• Balıksu (Avamesiya): Delkî
• Aşağı Ağadeve (Axadevê Jêrê): Başimî, Banokî
• Yukarı Ağadeve (Axadevê Jorê): Başimî, Hemdikî, Melayî, Redkan (köyden çıkmışlar)
• Konuktepe (Babina): Redkan, Pîrebadî
• Bölükbaşı (Bêlûbaşî): Şahkurdî, Mikaîlî
• Özbaşı (Bîrka): Êlî, Karapapak (Ecem), Celalî
• Bezirhane (Bizirxane): Başimî, Memanî
• Kumlugeçit (Cimka): Başimî, Cemaldînî
• Uçarkaya (Cirih): Celalî
• Çamurlu (Çamurli): Redkan, Banokî
• Cumaçay (Çemê Çeto): Redkan, Celalî
• Aşağı Yoldüzü (Darebiya Jêrê): Pîrebadî, Redkan, Xelesinî, Azîzî
• Yukarı Yoldüzü (Darebiya Jorê): Pîrebadî, Xelesinî, Setkî
• Dedemaksut (Dede Mexsût): Redkan, Gelturî
• Aşağı Dörmeli (Dormeliya Jêrê): Êlî, Birûkî
• Yukarı Dürmeli (Dormeliya Jorê): Êlî, Kosto, Pîrî
• Dönerdere (Elomilo): Celalî
• Ozanlar (Êranos): Redkan, Xelesinî, Pîrebadî
• Aşağıkent / Başkent / Ortakent (Exta): Celalî (Berekên Sakî û Peyale)
• Güvendik (Ezraîl): Redkan, Manikî, Gelturî, Şatana
• Ziyaret (Fêra): Redkan
• Geçitalan (Gerger): Karapapak (Ecem), Nezoyî
• Yorgunsöğüt (Gıjminık): Gelturî
• Doğutepe (Girekol): Redkan, Memanî, Başimî, Êlî
• Yazı Mezrası (Goma Şemo): Gelturî
• Kokulupınar (Gomika Birûka): Redkan, Birûkî
• Mollaosman (Gomika Xelife Musa): Redkan, Êlî
• Koçbaşı (Gundik): Êlî
• Zeyt (Gundikê Hecî Arif): Êlî
• Liç ve Tıllık Mezraları: Redkan
• Kovancık (Hecîdodo): Celalî (Sorî)
• Çukuralan (Hêliksan): Redkan, Sîpkî, Pinaşî, Mankî
• Taştekne (Hemzikaya Şêxa): Gelturî
• Balkaynak (Kanîsî): Gelturî, Sîpkî
• Beşiktepe (Kanisiya Heci Bekır): Gelturî
• Beşbulak (Kanîspî): Redkan
• Arakonak (Kasor): Redkan, Çixurî
• Baloluk (Keşiş): Redkan, Bırukî, Sîpkî, Karapapak
• Akbulgur (Keşîşê Elî Begê): Redkan, Êlî
• Sarıtaş (Kevirê Gezo): Redkan, Cunkî, Motî
• Sağırtaş (Kevirêker): Celalî
• Eskiharman (Kevirgewrka Başimî): Başimî, Hemdikî
• Kocataş (Kevirgewrka Şêxa): Redkan, Şêx
• Aşağıküpkıran / Küpkıran: Karapapak (Ecem), Redkan
• Oğlaklı (Korko): Başimî
• Anakaya (Melleozman): Redkan, Cemaldînî
• Yazılı (Mengeser): Azerî (Ecem), birkaç hane Kürt
• Otlubayır (Mezre): Karapapak (Ecem)
• Yurtpınar (Mîrangî): Sîpkî, Cemaldînî
• Murathan (Mıradxan): Banokî
• Eliaçık (Navîk): Banokî, Çixurî, Redkan, Pinaşî
• Yoncalı (Oncelî): Redkan, Celalî, Memanî, Ecem
• Yığıntepe (Pilûr): Karapapak (Ecem)
• Sarıdoğan (Poxana): Redkan, Karapapak (Ecem)
• Kazlı (Qazî): Redkan, Celalî (2 hane), Azîzî (2 hane)
• Aslangazi (Qaziyê Zêdka): Cemaldînî, Çixurî, Banokî, Dimilî
• Kalender (Qelender): Redkan
• Hanoba (Qerê): Celalî, Gelturî
• Özveren (Qerenewê): Êlî
• Karasu (Qeresû): Cemaldînî, Redkan, Sîpkî, Sorî
• Kavak (Qewax): Gelturî
• Söğütlü (Qerecehenem): Motî
• Kayabey (Qeyabeg): Redkan, Êlî
• Ballıbostan (Qezer): Başimî, Memanî, Tirtopî, Celalî (1 hane)
• Taypınar (Qisqancka): Redkan, Êlî
• Ortayokuş (Qoto): Celalî, Redkan
• Mollaali (Rebena): Êlî
• Sabuncu (Sabûncî): Redkan
• Gümüşyazı (Sirdo): Redkan
• Soxana (Soğan): Sorî
• Çakıroba (Sofyan): Tirtopî
• Davan Mezrası (Şebo): Redkan
• Güvenli (Şebo): Redkan, Dılxêrî, Motî
• Başçavuş (Şeko): Azîzî
• Yakınca (Şêrwêran): Redkan, Memanî
• Akçay (Tujo): Êlî
• Uzunveli (Ûzinmalî): Xelesinî
• Aşağı/Yukarı Saklıca (Wêretega): Memanî, Redkan
• Boztoprak (Xanereşk): Kedayî, Melayî, Şêxkî, Cemaldînî
• Aşağıkarabal (Xano): Redkan, Hemdikî, Hemoyî, Sîpkî, Çixurî, Mikaîlî
• Güneysu (Xerbegul): Gelturî
• Adımova (Xididok): Çixurî
• Hıdır (Xidir): Redkan, Karapapak (Ecem)
• Çukurçayır (Yekmal): Karapapak (Ecem)
• Üçevler (Yekmala Zîro): Redkan
• Dambat (Yolluyazı): Redkan, Karapapak (Ecem)
• Eğribelen (Zado): Pinaşî, Sorî, Redkan, Hesenî
• Aşağıpamuktaş (Zeyt): Êlî
• Yukarıpamuktaş (Abuzêd): Birûkî
• Murat Bucağı (Ziro): Redkan, Azîzî, Motî

 Ağrı Merkez’in Derinliklerinde Aşiret Haritası

Ağrı Merkez, yüzeyde sade ve küçük bir şehir gibi görünse de; arka planında karmaşık ve kadim bir aşiret örgütlenmesi yatar. Bu yapılar, geçmişin izlerini bugüne taşıyan, kültürel ve toplumsal hafızanın temel taşıdır. Köyler, mezralar ve mahalleler yalnızca coğrafi değil; aynı zamanda sosyolojik sınırlar çizen bu aşiret yapılarıyla şekillenmiştir.