Afrika sıtmayla savaşı kaybediyor mu? Uzmanlardan kritik uyarılar

Afrika kıtasında etkisini sürdüren sıtma, özellikle küçük çocuklar arasında ciddi bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ediyor. Anofel cinsi dişi sivrisineklerin taşıdığı parazitlerle bulaşan sıtma, aynı zamanda kan yoluyla, ortak iğne kullanımıyla veya anneden bebeğe doğum sırasında geçebiliyor. İlk belirtileri baş ağrısı, halsizlik, kas ağrısı ve yüksek ateşle başlayan hastalık, zamanında müdahale edilmediğinde ölüme yol açabiliyor.

Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) yayımladığı 2024 Dünya Sıtma Raporu verilerine göre, 2023 yılında dünya genelinde 263 milyon sıtma vakası tespit edildi ve 597 bin kişi yaşamını yitirdi. Bu vakaların yüzde 94’ü, ölümlerin ise yüzde 95’i Afrika kıtasında kayda geçti. Kıta genelinde 2023’te 246 milyon kişi sıtma tanısı aldı.

Nijerya merkezli çocuk doktoru Lawan Musa Tahir, AA’ya yaptığı açıklamada, hastalığın kıtada endemik hale geldiğini belirterek şu ifadeleri kullandı:

“Sıtma, Afrika’da özellikle 5 yaş altı çocuklar için ölümcül bir risk. Her 90 saniyede bir çocuğumuzu bu hastalık nedeniyle kaybediyoruz. Sorunun en temel nedenlerinden biri çevre temizliği. Kalabalık ve kontrolsüz alanlarda sivrisinek üreme oranı çok daha yüksek.”

Tahir, sadece ilaç ve tedavi değil, çevresel temizlik ve yerel yönetimlerin koordinasyonunun da hayati öneme sahip olduğunun altını çizdi:

“Çevremizi temiz tutmazsak tüm diğer çabalarımız etkisiz kalır. Su birikintilerinin kurutulması, çöplerin toplanması gibi adımlar çok daha fazla önemsenmeli.”

Halk arasında farkındalığın arttığını, sivrisinek cibinliği kullanımının yaygınlaştığını belirten Tahir, bu gelişmenin olumlu olduğunu ancak yeterli olmadığını ifade etti:

“Toplumun tamamına ulaşacak bilinçlendirme çalışmaları hâlâ eksik. Ayrıca sıtmayla mücadelede kullanılan ilaç, tanı kiti ve aşıların yerel olarak üretilmesi artık kaçınılmaz.”

DSÖ’nün önerdiği RTS,S ve yeni geliştirilen R21 aşıları, çocuk ölümlerinin azaltılmasında umut vadediyor. Özellikle R21 aşısının yüzde 75 etkinlik oranına sahip olması, Sahra Altı Afrika ülkelerinde uygulanmaya başlamasıyla dikkat çekiyor. Fildişi Sahili ve Güney Sudan’da 2024 itibarıyla başlayan aşılama kampanyalarının yıl sonuna kadar 15 ülkeye yayılması hedefleniyor.

Ayrıca Mart 2024’te, sıtma yükünün en yüksek olduğu 11 Afrika ülkesinin sağlık bakanları, “Yaounde Deklarasyonu”nu imzalayarak, sıtma ölümlerini sona erdirme kararlılıklarını ortaya koydu. Deklarasyon; sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi, veri temelli uygulamaların yaygınlaştırılması ve çok sektörlü iş birliklerinin artırılmasını kapsıyor.

Sıtmayla mücadelede kaydedilen ilerlemeler her ne kadar umut verse de, Tahir, dış finansmana olan bağımlılığın sürdüğünü ve son dönemde “donör yorgunluğu” nedeniyle bu kaynakların hızla azaldığını hatırlatıyor:

“2000’li yıllardan bu yana 2 milyar vaka önlendi, 13 milyon can kurtarıldı. Ancak 2017’den beri bu başarıda duraksama yaşanıyor. Geriye gidiş riskiyle karşı karşıyayız.”

Afrika’da yürütülen “Sıfır Sıtma Benimle Başlar” kampanyası kapsamında ise 25 ülke, 2030 yılına kadar sıtmayı tamamen ortadan kaldırma hedefiyle çalışmalarını sürdürüyor.