2025'in kimya nobeli üç kıtadan üç bilim insanına gitti

Akademiden yapılan açıklamada, Japonya’dan Susumu Kitagawa, Avustralya’dan Richard Robson ve ABD’den Omar M. Yaghi’nin “metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi” konusundaki çalışmalarıyla ödüle layık görüldüğü belirtildi.

Bu yılki ödül, moleküller arasındaki bağlantıların düzenli şekilde bir araya getirildiği ve içlerinde boşluklar barındıran yeni bir yapıya odaklanıyor. Bilim insanlarının geliştirdiği bu “metal-organik iskeletler” (MOF’lar), moleküllerin girip çıkabildiği gözenekli bir yapı oluşturuyor. Bu özellikleri sayesinde çöl havasından su toplamak, sudaki kirleticileri ayıklamak, karbondioksiti yakalamak ve hidrojen depolamak gibi önemli çevresel ve endüstriyel uygulamalarda kullanılabiliyor.

Geçen yıl 2024 Nobel Kimya Ödülü, “bilgi-işlemsel protein tasarımı” üzerine yaptığı çalışmalarıyla David Baker ve “protein yapı tahmini” konusundaki başarılarıyla Demis Hassabis ve John Jumper’a verilmişti.

2025 Nobel Kimya Ödülü’nün sahiplerinden Susumu Kitagawa, 1951 yılında Japonya’nın Kyoto kentinde doğdu. Kyoto Üniversitesinde hidrokarbon kimyası alanında doktorasını tamamlayan Kitagawa, 1998’den bu yana aynı üniversitenin Sentetik Kimya ve Biyolojik Kimya Bölümünde profesör olarak görev yapıyor. Ayrıca, 2007’de kurulan Entegre Hücre-Malzeme Bilimleri Enstitüsü (Institute for Integrated Cell–Material Sciences)’nün kurucu isimlerinden biri olarak bilimsel çalışmalarını sürdürüyor.

Richard Robson, 1937 yılında İngiltere’nin Glusburn kasabasında doğdu. Oxford Üniversitesi Kimya Bölümünde lisans eğitimini tamamladıktan sonra, California Teknoloji Enstitüsü ve Stanford Üniversitesinde doktora sonrası araştırmalar yürüttü. 1966’da Melbourne Üniversitesine katılan Robson, kimya alanında uzun yıllar öğretim üyeliği yaptı ve çok sayıda öğrenci yetiştirdi.

Omar M. Yaghi ise 1965 yılında Ürdün’ün başkenti Amman’da doğdu. Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign’de kimya doktorasını tamamlayan Yaghi, Harvard Üniversitesinde doktora sonrası araştırmacı olarak görev yaptı. Şu anda Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de profesör olarak çalışan Yaghi, aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde bilimsel araştırma merkezleri kurulmasını amaçlayan Berkeley Küresel Bilim Enstitüsü’nün kurucu direktörlüğünü yürütüyor.

Nobel Ödülleri, 1895’te İsveçli mucit Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine insanlığa hizmet eden kişi ve kuruluşlara verilmek üzere 9 Haziran 1900’de kurulan Nobel Vakfı tarafından düzenleniyor. Fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında verilen bu prestijli ödüller, her yıl Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta sahiplerine takdim ediliyor.

Nobel Ekonomi Ödülü ise 1968 yılında İsveç Merkez Bankasının girişimiyle eklenerek ilk kez 1969’da verildi. Nobel Ödülleri, zaman zaman savaş veya küresel krizler nedeniyle verilmedi; 1901’den bu yana 49 defa iptal edilen ödüllerin çoğu, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında ertelendi.

Kovid-19 salgını nedeniyle 2020 ve 2021 yıllarında törenler yapılamamış, ödüller sahiplerine sanal törenlerle ulaştırılmıştı.

2025 yılı itibarıyla Nobel Kimya Ödülü, çevreye duyarlı enerji üretimi ve temiz su teknolojileri gibi alanlarda devrim yaratan bilim insanlarının çalışmalarına bir kez daha dikkat çekti.