2025'e hangi olaylar damga vurdu? İşte yılın dönüm noktaları

Dünyada 2025 yılı, siyaset, güvenlik, diplomasi, ekonomi ve toplumsal gelişmelerin iç içe geçtiği yoğun bir gündemle geride kaldı. Yılın ilk aylarında ABD’deki yönetim değişikliği küresel siyasetin ana başlıklarından biri olurken, Ortadoğu ve Avrupa’da yaşanan krizler uluslararası diplomasiyi yeniden şekillendirdi. Bir yandan doğal afetler ve insani krizler gündemdeki ağırlığını korurken, diğer yandan küresel ticaret ve enerji-jeopolitik dengesinde dikkat çeken kırılmalar yaşandı.

ABD’de 5 Kasım 2024’te yapılan başkanlık seçimlerinde Demokrat rakibi Kamala Harris’e üstünlük sağlayan Donald Trump, 2016-2020 döneminin ardından ikinci başkanlık dönemine başladı. ABD Yüksek Mahkemesi Başkanı Yargıç John Roberts’ın yönettiği, dua ile başlayan törende yemin eden Trump, ülkesinin 47. Başkanı oldu. Washington’daki bu değişim, dış politika ve ticaret gündeminde de yeni tartışmaları beraberinde getirdi.

Suriye’de ise geçiş sürecine ilişkin yeni adımlar atıldı. Yeni yönetimin lideri Ahmed Şara, geçiş döneminin cumhurbaşkanı ilan edildi. Şara’nın yanı sıra Dışişleri Bakanı Esad Hasan Şeybani ve ülkedeki askeri grup temsilcilerinin katılımıyla “Zafer Konferansı” düzenlendi. Konferansın bitiminde Askeri Operasyonlar İdaresi Sözcüsü Albay Hasan Abdülgani, sonuç bildirisini okudu. Abdülgani, geçiş döneminde Suriye’nin cumhurbaşkanı ilan ettikleri Şara’nın, ülkeyi uluslararası platformlarda temsil edeceğini duyurdu. Yılın ilerleyen döneminde BM Genel Kurulunda yaklaşık 58 yıl sonra konuşan ilk Suriye lideri olan Cumhurbaşkanı Ahmed Şara, Suriye halkına destek veren Türkiye ile diğer ülkelere BM kürsüsünden teşekkür etti.

ABD gündeminde bir diğer dikkat çeken başlık, eski Başkan John F. Kennedy suikastıyla ilgili belgelerin açıklanması oldu. Yaklaşık 80 bin sayfadan oluşan belge seti kapsamında 1123 belge, ABD Ulusal Arşiv ve Kayıtlar İdaresinin internet sitesinden halkın erişimine açıldı. Daha önce suikasta ilişkin belgeleri inceleyen analistler, ABD medya kuruluşlarına yaptıkları açıklamalarda, yeni açıklanan belgelerden çığır açacak bir şey ortaya çıkma ihtimalinin az olduğu görüşünü paylaştı.

Avrupa’da Almanya genel seçimi öne çıktı. Hristiyan Demokrat Birlik Partisi (CDU) Genel Başkanı Friedrich Merz’i başbakan adayı gösteren Hristiyan Birlik (CDU/CSU) partileri, yaklaşık yüzde 29 oy oranıyla birinci çıktı. CDU/CSU’nun oy oranı, 2021’deki seçimlere göre 4,9 puan arttı. Zafer konuşmasında Merz, önceliğinin Avrupa’yı güçlendirmek olacağını, böylece ABD’den bağımsızlıklarını elde edebileceğini söyledi.

Ortadoğu’da Gazze merkezli çatışmaların seyri, yıl boyunca uluslararası kurumların da gündemini belirledi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, İsrail’in saldırılarını tekrar başlatmasının ardından örgütün, Gazze’deki mevcudiyetini azaltma kararı aldığını duyurdu. BM Genel Sekreter Sözcüsü Stephane Dujarric, İsrail’in ateşkesi bozarak yüzlerce sivilin ölümüne yol açan saldırılar düzenlediğine dikkati çekti; bunların arasında BM personelinin de bulunduğunu dile getirdi. Dujarric, Gazze’deki uluslararası personelin sayısının azaltılacağını, yaklaşık 100 uluslararası BM personelinden 30’unun bölgeden ayrılacağını bildirdi. BM Genel Kurulunda çok sayıda ülke liderinin konuşmalarında Gazze’deki insanlık krizi ve soykırımın durdurulması çağrısı ile Filistin Devletinin kurulmasına yönelik destek de öne çıkan başlıklar arasında yer aldı. Yıl içinde Kanada, Avustralya, İngiltere, Portekiz, Fransa, Monako, Belçika, Lüksemburg, Malta ve Avrupa’nın mikro devletlerinden San Marino’nun Filistin Devletini resmen tanıdığı belirtildi.

Gazze’ye yönelik ablukanın kırılması amacıyla yola çıkan Küresel Sumud Filosu ile Özgürlük Filosu Koalisyonu’ndaki gemiler de küresel çapta takip edildi. İsrail’in filoya dron saldırıları düzenlemesi ve katılımcıları alıkoyması tepkilere neden olurken, ekim ayı başında İsrail donanması unsurlarının uluslararası sularda gemileri yasa dışı şekilde ele geçirmesi gündem oldu. Beyaz Saray, Trump’ın 20 maddeden oluşan “Gazze Çatışmasını Sonlandıracak Kapsamlı Planı” adlı önerisini açıkladı; ayrıca 13 Ekim’de Mısır’ın Şarm el-Şeyh kentinde düzenlenen ve Gazze’de yürürlüğe giren ateşkes sürecinin ele alındığı barış zirvesinde Trump’ın dünya liderleriyle bir araya geldiği aktarıldı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) ise 17 Kasım’da, Gazze’de Barış Kurulunun kurulması ve Uluslararası İstikrar Gücü’nün görev yapmasını öngören ABD tasarısını kabul etti.

Bölgesel güvenlik gündeminde haziran ayı, İsrail-İran gerilimiyle öne çıktı. İsrail’in 13 Haziran’da İran’ın çeşitli kentlerindeki nükleer tesisler başta olmak üzere ordunun üst komuta kademesini hedef alan saldırıları, ayın en kritik gelişmeleri arasında yer aldı. İran’da Genelkurmay Başkanı, Devrim Muhafızları Genel Komutanı ve bazı üst düzey komutanlar ile 9 nükleer bilim insanının yaşamını yitirdiği belirtildi. ABD’nin 22 Haziran’da Natanz, Fordo ve İsfahan’daki 3 nükleer tesisi bombaladığı, İran’ın da 23 Haziran’da Katar’daki El-Udeyd Hava Üssü’nü vurarak misilleme yaptığı aktarıldı. ABD Başkanı Donald Trump, 24 Haziran’da İran ile İsrail arasında ateşkes sağlandığını duyurdu.

Avrupa kıtasında ve çevre coğrafyalarda diplomasi kadar afetler de gündemin üst sıralarında yer aldı. Myanmar’da 28 Mart’ta meydana gelen 7,7 ve 6,4 büyüklüğündeki iki depremde can kaybı 2 bin 56, yaralı sayısı ise yaklaşık 3 bin 900 olarak kayıtlara geçti; depremin çevre ülkelerde de yıkıma ve can kayıplarına yol açtığı ifade edildi.

Küresel ekonomide ise ticaret gerilimleri dikkat çekti. ABD’de Donald Trump yönetiminin nisan başında Çin’den ithal edilen birçok ürüne uygulanan gümrük vergilerinde yüzde 100’ün üzerinde artışa gitmesine karşılık, Pekin’in de Washington’dan alınan bazı ürünlere yönelik vergileri artırması iki ülke arasındaki “tarife savaşlarını” tırmandırdı. Mayıs 2025’te İsviçre’nin Cenevre kentinde yapılan müzakerelerde yüksek tarifeleri 90 günlüğüne önemli ölçüde düşürme konusunda uzlaşı sağlandığı, temmuz sonunda İsveç’in başkenti Stockholm’deki görüşmelerde de bu geçici tarife molasını uzatmak için çalışmayı kabul ettikleri bildirildi. Ayrıca Brezilya, Endonezya’nın BRICS’e “tam üye” olarak katıldığını duyurdu.

Dini liderlik ve Vatikan gündemi de 2025’te geniş yer buldu. Katolik Kilisesi’nin ruhani lideri Papa Franciscus’un 21 Nisan’da 88 yaşında Domus Sanctae Marthae’daki konutunda hayatını kaybetmesi sonrası 26 Nisan’da cenaze töreni ve defin işlemleri gerçekleştirildi. 8 Mayıs’ta ABD’li Kardinal Robert Francis Prevost, Katolik Kilisesi’nin 267. Papası olarak seçildi ve “Papa 14. Leo” ismini aldı.

Rusya-Ukrayna hattında doğrudan görüşmelere dair diplomatik zemin nisanda hareketlenirken, 5-16 Mayıs’ta Türkiye’nin ev sahipliğinde İstanbul’da yapılan ilk doğrudan müzakereler öne çıktı. Yaklaşık iki saat süren görüşmede ateşkes sağlanamamasına karşın tarafların 1000’er esir takası konusunda mutabakata vardığı belirtildi. 2 Haziran’daki ikinci tur görüşmelerin adresi yine İstanbul olurken, esir değişimi, yaralı askerler ve cesetlerin teslimi gibi insani başlıklarda ilerleme sağlandığı aktarıldı. Yılın ilerleyen döneminde Rusya Devlet Başkanı Putin ile ABD Başkanı Trump’ın Alaska’nın Anchorage kentinde bir araya gelmesi, iki lider arasındaki dördüncü zirve olarak kayda geçti ve ilk kez Amerikan topraklarında görüşme gerçekleşti.

Yılın öne çıkan başka başlıkları arasında, Irak’ın Süleymaniye kentine bağlı Surdaş nahiyesi sınırlarındaki mağarada toplanan PKK’lı grubun silahlarını içinde ateş bulunan büyük bir kazana atarak imha etmesi, uluslararası medyada yer buldu. Dünya basınının önde gelen yayın kuruluşlarından TIME dergisi de 8 Eylül haftasındaki kapağında AA foto muhabirlerinden Ali Jadallah’ın Gazze’de çektiği fotoğrafı “Gazze trajedisi” başlığıyla kapağına taşıdı.

Siyaset ve ödüller cephesinde ise ABD’de 34 yaşındaki Demokrat Belediye Başkan adayı Zohran Mamdani’nin 5 Kasım’da yapılan seçimlerde oyların yüzde 50,4’ünü alarak New York’un ilk Müslüman belediye başkanı olduğu bildirildi. 2025 Nobel Barış Ödülü’nün de 10 Ekim’de Venezuela’da demokratik hakları savunmak için gösterdiği çaba dolayısıyla Maria Corina Machado’ya verildiği aktarıldı. Ayrıca Trump ile Ahmed Şara’nın Beyaz Saray’daki görüşmesinin ardından Suriye’ye yönelik Sezar Yasası kapsamındaki yaptırımların 180 günlüğüne kısmen askıya alındığı bilgisi de yılın dikkat çeken diplomasi notları arasında yer aldı.